Dilbilgisi Terimleri ve Anlamları

Eğer bir dili öğrenmek istiyorsanız, o dilin kurallarını öğrenmeye başlamalısınız. O dilin kurallarını öğrenebilmeniz için ise bazı terimleri biliyor olmanız gerekir. Bu dilbilgisi terimleri sözlüğünde işinize yarayacak tüm terimleri bulabilirsiniz.

Terim : Bir alana yönelik kullanılan bazı spesifik kelimeler vardır. Bu kelimelere terim denir. Mesela; dava, sulh, beraat gibi kelimeler hukuk alanında kullanılan başlıca terimlerdir. Sıfat, fiil, özne gibi terimler de Dilbilgisinde kullanılan başlıca terimlerdir.

Dilbilgisi : Bir dilin sahip olduğu kurallar bütünü dilbilgisi olarak tanımlanır. Bir dili öğrenebilmek için, o dilin dilbilgisi kurallarını öğrenmek gerekir.

Kelime : Bir dildeki en anlamlı ses parçasına kelime denir. Anlamsız bir ses parçası kelime olarak tanımlanmaz. Ancak ek ya da harf olarak tanımlanabilir.

Mesela Türkçe’de mek, mak ifadeleri anlamsız ses parçalarıdır ancak bu parçalar “ek” olarak tanımlanır. Çünkü fiiller yalın haldeyken bu ekleri alırlar.

Sözcük : Kelime ile aynı anlamdadır.

Kelime çeşitleri : Kelimeler kendi içerisinde çeşitlere ayrılır. Başlıca çeşitler; isim, sıfat, fiil ve bağlaçtır.

İsim : Evrende görebildiğimiz ya da göremediğimiz, duyduğumuz ya da duymadığımız her türlü canlı ya da cansız şeyleri ifade etmek için kullandığımız kelimelere isim denir.

Sıfat : İsim türünden kelimelerin yapısal özelliklerini ya da sayısal durumlarını ifade etmek için kullandığımız kelimelere sıfat denir.

Fiil : Hareket ya da oluş bildiren kelimelere fiil denir.

Cümle : Bir ya da birden fazla sözcüğün bir araya gelerek, bir yargı bildirmesine cümle denir.

Yargı : Bir ya da birden fazla kelimenin bir araya gelmesi, o kelimeler topluluğuna cümle diyebilmemiz için yeterli değildir. Çünkü o kelime topluluğunun bir yargı bildirmesi gerekir. Bu da ancak o cümledeki fiilin çekimlenmesi ile mümkündür.

Mesela; “ben koşmak” şeklindeki bir ifade cümle değildir ancak “ben koşuyorum” şeklindeki bir ifade cümledir.

Cümlenin öğeleri : Cümleyi oluşturan her bir kelime, cümlenin öğesi olarak tanımlanır. Öğeler, cümle içerisinde kullanım şekli ve verdiği anlama göre farklı türlere ayrılırlar. Başlıca türler; özne, yüklem, sıfat, zamir olarak sıralandırılabilir.

Zamir : İsim türünden kelimeler yerine, o ismi ifade eden başka bir kelime kullanırsak, o kullandığımız kelimeye zamir denir.

Özne : Bir cümlede söz konusu eylemi yapan ya da oluşa neden olan öğeye özne deriz. Özne isim türünden bir sözcüktür. Zamir olabileceği gibi, normal bir isim türünden sözcük de olabilir.

Yüklem : Bir cümledeki fiilin çekimlenmiş haline yüklem denir.

Mastar : Fiil çekimlenmemiş haldeyken mastar haldedir. Fiil, cümlenin hangi zamanda olacağına göre çekimlenir. Geçmiş, gelecek, şimdiki ya da geniş zaman dilimlerine göre ek alır ya da şekil değiştirir.

Çekimlemek : Bir fiili yüklem yapabilmek için o fiile ek eklediğimiz zaman ya da ek eklemesek bile ilgili zamana göre uygun bir şekilde yazdığımızda, çekimlemiş oluruz. Kısacası her yüklem çekimlenmiş bir fiildir ancak her fiil çekimlenmiş bir fiil değildir.

Telaffuz : Bir kelimeyi okurken çıkardığımız sese telaffuz denir.

Edat : Tek başına kullanıldığında pek bir anlam ifade etmeyen ancak bir isim türünden sözcük ile kullanıldığında; yer, yön, zaman, durum vs. ifade eden kelimelere edat denir.

Mesela; “üzerinde” kelimesi, tek başına kullanıldığında pek bir anlam ifade etmez. Ancak “kitabın üzerinde” dediğimiz zaman anlam ifade eder.